ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΤΟ ΦΑΣΜΑ της πολιτισμικής ζωής των χωριών του Πηλίου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν έχει ερευνηθεί και εξεταστεί ακόμα στα καθέκαστά του. Η πρώτη πάντως προσπάθεια προσέγγισης του φαινομένου γίνεται στα 1960 από το Γιάννη Κορδάτο με το βιβλίο του «Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς»1. Εδώ ο Πηλιορίτης ιστορικός, δίνοντας το ιστορικό πλαίσιο των χωριών του Πηλίου, καταχωρεί και στοιχεία της πολιτισμικής κίνησης σε σχέση με τους παράγοντες που τα δημιούργησαν.
Την ίδια χρονιά (1960) επίσης, ο ιστοριοδίφης της Ζαγοράς Απόστολος Γ. Κωνσταντινίδης θα χαράξει με το βιβλίο του «Τα εν τω Πηλίω όρει παλαιό και σύγχρονα χριστιανικά Μνημεία, Ζαγορά»2 μια εικόνα των ζαγοριανών ναών, εξωτερική και εσωτερική, με αναφορές και στα πανηγύρια τους και στις διάφορες άλλες τελετές. Ο ίδιος, ένα χρόνο αργότερα, θα δώσει απεικονίσεις επιγραφών και διακοσμητικών μοτίβων από εκκλησιαστικά λιθανάγλυφα κυρίως της Ζαγοράς, του γειτονικού χωριού Μακρυράχη, του άλλου χωριού στο ΒΑ Πήλιο Κεραμίδι και του κοντινού μοναστηριού «Φλαμούρι», με το βιβλίο του «Λεύκωμα Επιγραφών και Σχεδίων»3.
Αναφορές σε κάποιες εκκλησίες του Πηλίου, και κυρίως αυτές που κατασκεύασε ο λαϊκός αρχιτέκτονας Δήμος Ζηπανιώτης και σκάλισε ο συνεργάτης του λιθογλύφος Μίλιος Ζουπανοπολίτης, δίνει και ο Κίτσος Μακρής με το βιβλίο του «Αρχιτέκτων Δήμος Ζηπανιώτης»4. Ο ίδιος πάλι θα προβεί σε μια συνθετική παρουσίαση της λαϊκής τέχνης του Πηλίου με το βιβλίο του «Η Λαϊκή Τέχνη του Πηλίου»5, για να δώσει ξανά ένα περίγραμμα αυτής της τέχνης στη μεταβυζαντινή και νεότερη Μαγνησία, όπου ανήκει και το Πήλιο, με τη μελέτη του «Μεταβυζαντινή και Νεώτερη Μαγνησία» στο βιβλίο «Μαγνησία - Το χρονικό ενός Πολιτισμού»6.
Στα 1964 εξάλλου ο Βαγγέλης Σκουβαράς ρίχνει έναν πλούσιο φωτισμό στην εκπαίδευση της Ζαγοράς στον 18ο αιώνα με το βιβλίο του «Ιωάννης Πρίγκος»7 και στα 1966 ο ίδιος θα καταπιαστεί με τα ιστορικά της Σχολής Μηλιών με το βιβλίο (ανάτυπο) «Σελίδες από την Ιστορία της Μηλιώτικης Σχολής»8. Τέλος στα τελευταία τρία χρόνια επισημαίνουμε τέσσερις προσπάθειες για να δοθεί μια εικόνα της πηλιορίτικης εκπαίδευσης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας με ισάριθμα βιβλιαράκια9.
Πέρ’ απ’ τα παραπάνω, υπάρχουν και σκόρπια δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά, που αντανακλούν κάποιες πλευρές της πολιτισμικής ζωής των Πηλιοριτών τον καιρό της Τουρκοκρατίας.
- Αθήνα 1960.
- Αλεξάνδρεια Η.Α.Δ., Σεπτέμβριος 1960.
- Αλεξάνδρεια Αίγυπτου (Η.Α.Δ.), Ιούλιος 1961.
- Αθήνα 1957 (ανάτυπο από την «Επιθεώρηση Τέχνης»).
- Αθήνα 1976.
- Μαγνησία (Αθήνα 1982), σελ. 177 - 277. Πλούσια βιβλιογραφία για τη λαϊκή τέχνη του Πηλίου καταχωρεί ο Κίτσος Μακρής στο πιο πάνω βιβλίο του «Η Λαϊκή Τέχνη του Πηλίου».
- Ο ακριβής τίτλος είναι: «Ιωάννης Πρίγκος (1725; - 1789), Η ελληνική παροικία του Άμστερνταμ, Η Σχολή και η Βιβλιοθήκη Ζαγοράς», Αθήνα 1964.
- Ανατύπωση από το περιοδικό «Ηώς» (περίοδος τρίτη, έτος 9ον, αριθ. 92 - 97 (Αθήνα 1966), σελ. 241 - 255 + 23 σελ., όπου καταχωρούνται και επιστολές).
- α) Γιώργου Θωμά, Εκπαιδευτικές προσπάθειες στο τουρκοκρατούμενο Πήλιο, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. Ε', Λάρισα 1983, σελ. 17 - 47 (και ανάτυπο), β) Γιάννη Μουγογιάννη, Η Παιδεία στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. Ε', Λάρισα 1983, σελ. 49 - 64 (και ανάτυπο), γ) Κώστα Λιάπη, Η Μηλιώτικη Σχολή και η Βιβλιοθήκη της, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. Στ', Λάρισα 1984, σελ. 65 - 96 (και ανάτυπο), δ) Χαράλαμπου Γ. Χαρίτου, Σελίδες από την ιστορία της Εκπαίδευσης στη Μαγνησία κατά την ύστερη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1860 -1880), Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών, τόμ. Ζ', Βόλος 1985, σελ. 70 - 91 (και ανάτυπο).
