Άγνωστος παραμένει ο χρόνος της καθιέρωσης των πρώτων θρησκευτικών πανηγυριών ή «παγγυριών» όπως λέγονται στο Πήλιο. Νομίζω ωστόσο πως πρέπει να υιοθετήσουμε τη λαϊκή παραδοχή, σύμφωνα με την οποία τα πανηγύρια τούτα έχουν τη χρονολογική ηλικία των εκκλησιαστικών χτισμάτων, που και πάλι, για τα περισσότερα που δεν υπάρχουν σήμερα, είναι άγνωστη η πρωταρχή τους¹.

Η πρώτη γραφτή πληροφορία, που μας ενημερώνει για την τέλεση πανηγυριών στη Θεσσαλία, ανάγεται στο 1791². Πιο κατατοπιστική όμως είναι μια πληροφορία από τα 1815³ για το μεγάλο, το μεγαλύτερο του Πηλίου -από άποψη κοσμοσυρροής- πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής⁴ απάνω στο λόφο «Γορίτσα» του Βόλου. Εδώ συνάζονταν 4000 ή 5000 πιστοί απ’τα χωριά της περιοχής και του θεσσαλικού κάμπου «χάριν εὐλαβείας»⁵. Δεν αναφέρονται χοροί, και μέχρι σήμερα ακόμα τέτοιες εκδηλώσεις αποφεύγονται. Το πανηγύρι είναι καθαρά θρησκευτικό.

Δυο ακόμα αναφορές σε θρησκευτικά πανηγύρια της Τουρκοκρατίας έχουμε από τα 1901 και 1908. Το πρώτο αναφέρεται στη γιορτή του Αποστόλου του Νέου στον Άγιο Λαυρέντιο (16 Αυγούστου) και το δεύτερο στο γιορτασμό της Παναγίας στο νησί του Τρίκερι (8-9 Σεπτεμβρίου).

Το πανηγύρι του Αποστόλου του Νέου άρχισε να οργανώνεται στα 1839 και το άλλο του Τρίκερι στα 1845 με συρροή μεγάλου πλήθους πανηγυριστών κι από άλλα χωριά⁶.

Άλλες αναγωγές σε πηλιορίτικα πανηγύρια τον καιρό της Τουρκοκρατίας δεν έχουμε. Η έλλειψη αυτή των πηγών δεν σημαίνει βέβαια και την ανυπαρξία των λαϊκών αυτών εκδηλώσεων. Όλες αυτές αποτελούσαν φυσιολογικές παρενθέσεις της καθημερινότητας, και επομένως δεν μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο προσοχής των περιηγητών και των Πηλιοριτών λογίων.

Η ηχηρότερη και η πιο λαχταριστή εκδήλωση των πανηγυριών είταν βέβαια οι χοροί. Οργανώνονταν όμως και πανηγύρια χωρίς την εκδήλωση του χορού. Με βάση λοιπόν αυτό το διακριτικό, μπορούμε να κατατάξουμε τα πηλιορίτικα πανηγύρια σε δυο κατηγορίες:

Τα χορευτικά και τα καθαρά θρησκευτικά.

1. Όπως είδαμε και σε άλλη σελίδα, το παλιότερο θρησκευτικό καθίδρυμα που διατηρείται σήμερα στο Πήλιο, είναι το ρημοκλήσι του Αγίου Αθανασίου στα ΒΑ της Ζαγοράς, χτισμένο στα 1639. Στην ίδια περιοχή υπήρξε από το 1614 και το ξωκλήσι τ’ Αϊ-Λιά, μα σήμερα δεν σώζεται (βλ. σχετικά Απόστολου Γ. Κωνσταντινίδου, Τα εν τω Πηλίω όρει παλαιά και σύγχρονα χριστιανικά Μνημεία, όπ.π., σελ. 207-209).
2. Γεωγραφία Νεωτερική, όπ.π., σελ. 106.
3. Θεοδόση Κ. Σπεράντσα, Τα περισωθέντα Έργα τον Αργύρη Φιλιππίδη, όπ.π., σελ. 148.
4. Στα 1791 το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής είταν «ἓνα ἐρείπιο» (Γεωγραφία Νεωτερική, όπ.π., σελ. 111). Μολαταύτα το πανηγύρι γινόταν πάντοτε. Αργότερα βέβαια ξαναχτίστηκε η εκκλησία που υπάρχει μέχρι σήμερα.
5. Θεοδόση Κ. Σπεράντσα, Τα περισωθέντα Έργα του Αργύρη Φιλιππίδη, όπ. π., σελ. 148. Το πανηγύρι αυτό δεν είταν μόνο το μεγαλύτερο στο Πήλιο, τουλάχιστο ίσαμε τα 1850 περίπου, αλλά και το μεγαλοπρεπέστερο (Βαγγέλη Σκουβαρά, Πηλιορείτικα Β', όπ.π., σελ. 52).
6. Βλ. α) Ακολουθία του Οσίου Λαυρέντιου του Μεγάλου, εκδίδεται επιμελεία και δαπάνη Ζωσιμά Εσφιγμενίτου, εν Αθήναις 1901, σελ. 18-20, β) Κωνσταντίνου Δημητρίου, Τα θαύματα της Παναγίας Παλαιών Τρικκέρων, εν Βόλω 1908, σελ. 10.