• Στα εμπορικά πανηγύρια (παζάρια)

    Ένας χώρος συνάντησης και επικοινωνίας των Πηλιοριτών είταν κι αυτός, όπου οργανώνονταν τα εμποροπανηγύρια ή παζάρια, όπως τ’αποκαλούσαν, στο κέντρο συνήθως του χωριού. Εκεί λοιπόν σε μια περίοπτη θέση κάποιοι πλανόδιοι έμποροι άπλωναν την πραμάτεια τους, διαλαλώντας μάλιστα το εμπόρευμά τους. Έφερναν δηλαδή και πουλούσαν τρόφιμα κι άλλα είδη που δεν έβγαζε ο τόπος, και κάποιες φορές άλλοι έμποροι έσερναν ως εκεί μουλάρια και γαϊδούρια για πούλημα. Γινόταν, μ’άλλα λόγια, ζωοπανήγυρη.

    Το μεγαλύτερο πάντως παζάρι φαίνεται πως γινόταν στο χώρο του κάστρου Βόλου1 (κάθε Σάββατο) και στην Πορταριά (κάθε Πέμπτη). Νά τι γράφουν σχετικά οι Δημητριείς στα 1791, που δίνουν και την πρώτη μαρτυρία εμποροπανηγυριού στο Πήλιο2: «Ἐδώ (=Πορταριά) κάθε Πέμπτη τῆς ἑβδομάδος γίνεται παζάρι εἰς τό ὁποῖο συνάζονται τά πέριξ χωριά». Το παζάρι αυτό -θα σημειώσει 24 χρόνια πιο ύστερα ο Αργυρής Φιλιππίδης- είταν μεγαλύτερο από εκείνο της Λάρισας, κι απ’ αυτό «κυβερνοῦνται (=οικονομιούνται) πολλά καλά μέ τό ἀλισιβερίσι τους οἱ Πορταριῶται»3.

    Άλλα παζάρια στο Πήλιο -σύμφωνα πάλι με πληροφορίες του Φιλιππίδη- συναντούσαμε στις Μηλιές, στην Αργαλαστή, στην Τσαγκαράδα, στην Αγία Κυριακή Ζαγοράς και στον Άγιο Γεώργιο επίσης της Ζαγοράς4. Δυο απ’αυτά, της Αργαλαστής και του Αγίου Γεωργίου Ζαγοράς είχαν ευρύτερη απήχηση, όπως βεβαιώνει ο Φιλιππίδης: «Ἐδῶ (=Αργαλαστή) γίνεται κάθε Κυριακή παζάρι, καί συνάζονται ἀπό τά ἔξω χωρία τῆς Δημητριάδος καί κάμνουν πραγμάτεια»5. «Ἐδῶ (Άγιος Γεώργιος Ζαγοράς) γίνεται καί τό παζάρι τῆς Ζαγορᾶς, δύο φορές τήν ἑβδομάδα, ὁποῦ τούς φέρνουν ἀπό την Θεσσαλία τόν ζαϊρέν (=τρόφιμα) καί τρόφιμά των»6.

    Εμποροπανηγύρια ξεχωρίζαμε και σ’ άλλα χωριά του Πηλίου: Στον Άγιον Ονούφριο, στη Μακρινίτσα, στην Ανεμούτσα (μεταξύ Δράκιας και Άλλης Μεριάς), στη Δράκια, στον Άγιο Λαυρέντιο7, στα σίγουρα κι αλλού αλλά δεν έχουμε πληροφορίες.

    Όλα τούτα δεν σχετίζονταν με κάποιο θρησκευτικό πανηγύρι, αλλά τα επέβαλε η αναγκαιότητα των εμπορικών σχέσεων των κατοίκων. Πέρ’ απ’ αυτά όμως είχαμε και εμποροπανηγύρια που οργανώνονταν με την ευκαιρία μιας τοπικής θρησκευτικής γιορτής. Έτσι οι πανηγυριστές, μαζί με την ανάγκη της προσευχής, ικανοποιούσαν και αγοραστικές ανάγκες, κι οι έμποροι έκαναν καλές δουλειές. Το μεγαλύτερο θρησκευτικό - εμπορικό πανηγύρι του ανατολικού Πηλίου γινόταν στο εξοχικό μοναστήρι των Αγίων Ταξιαρχών στη Ζαγορά, ένα χτίσμα του 1733, κάθε χρόνο στις 8 Νοεμβρίου -μέρα της γιορτής του. Ένα γύρω λοιπόν του καθολικού, έμποροι όχι μόνο από το Πήλιο αλλά και τα καμποχώρια της Θεσσαλίας, άπλωναν το εμπόρευμά τους, ενώ πλήθη πανηγυριστών από τη Ζαγορά κι ολόκληρο το ανατολικό Πήλιο δημιουργούσε το αδιαχώρητο μέσα κι έξω του μοναστηριού. Όταν τελείωνε το πανηγύρι το βράδι, φόρτωναν οι έμποροι όσες πραμάτειες έμειναν απούλητες και τις μεταφέρανε στο προαύλιο του «Αγίου Γεωργίου» Ζαγοράς, ξανοίγοντας εδώ νέες αγορές8.

    Μεγάλα θρησκευτικο-εμπορικά επίσης πανηγύρια έβλεπε κανείς στον Κισσό9, την Αργαλαστή, το Λαύκο, το Προμίρι10 και τον Άγιο Λαυρέντιο, όταν γιόρταζαν οι μητροπολιτικοί ναοί (Αγια-Μαρίνα, Άγιοι Απόστολοι, Γενέθλιο της Παναγίας, Κοίμηση της Παναγίας ή -παλιότερα- τα Εισόδια της Παναγίας και Άγιος Απόστολος ο Νέος)11.

    Το πανηγύρι αυτό του Αγίου Αποστόλου του Νέου στον Άγιο Λαυρέντιο (16 Αυγούστου) το καθιέρωσε αρχικά στα 1836 η συντεχνία των κιρατζήδων με συνεστίαση για τους ντόπιους και τους ξένους επισκέπτες. Έτσι το πανηγύρι ολοένα και προόδευε, και στα 1851 γιορτάστηκε με μεγαλοπρέπεια, με τις φροντίδες και των ιερέων. Είταν η μεγαλύτερη εκδήλωση της πολίχνης, όπως το τονίζει κι ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης στα 189212: «Ἡ μεγαλυτέρα πανήγυρις (στον Άγιο Λαυρέντιο) γίνεται τῆ 16 Αὐγ., καθ’ ἥν οἱ συμπατριῶται μου13 συνάζουσιν οὐχί εὐκαταφρόνητον ποσόν χρημάτων, κουκουλίων, κηρίων, ζώντων ζώων καί ἂλλων ἀφιερωμάτων, οὐχί μόνον είς τήν πανήγυριν, ἀλλά καθ’ἑκάστην, ἔρχονται προσκυνηταί ἀπό τῶν πέριξ χωρίων τοῦ Πηλίου καί τοῦ πεδίου τῆς Θεσσαλίας».

    Εμποροπανήγυρη με γενικότερη απήχηση τελούνταν και στο ίσιωμα της εξοχικής τοποθεσίας «Ανωμαλιά» απέναντι απ’τον Άγιον Ονούφριο κάθε Μεγάλη Παρασκευή. «Ἑκατοντάδες μικρέμποροι -γράφει ο Θανάσης Ζέρβας14- ἅπλωναν στό πράσινο χορτάρι τις πραμάτειες τους καί τις διαλαλοῦσαν, δημιουργώντας μια γιορταστική ἀτμόσφαιρα. Ἀρνιά, κατσίκια, λάδια, ἐλιές, χαλβάδες, βούτυρα, παπούτσια, λαμπάδες κι ἕνα πλῆθος ἀπό διάφορα ἐμπορεύματα, ἦταν στή διάθεση τῶν ἀγοραστῶν. Μελισσολόι πραγματικό, πολύβουο καί ἀεικίνητο ἦταν ἡ Ἀνωμαλιά κάθε Μεγάλη Παρασκευή. Κι οἱ ἀγοραστές ἦταν χιλιάδες γιατί προσέρχονταν ἐκεῖ κάτοικοι ἀπό τήν Πορταριά, τή Μακρινίτσα, τά χωριά τοῦ Ἂνω Βόλου καί τό Βόλο».

    1. Το παζάρι αυτό το βρίσκουμε και στα 1740 (Γιάνη Κορδάτου, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, όπ.π., σελ. 258) αλλά είναι άγνωστη η πρωταρχή του.
    2. Γεωγραφία Νεωτερική, όπ.π., σελ. 111.
    3. Θεοδόση Κ. Σπεράντσα, Τα περισωθέντα Έργα του Αργύρη Φιλιππίδη, όπ.π., σελ. 153-154.
    4. Θεοδόση Κ. Σπεράντσα, Τα περισωθέντα Έργα του Αργύρη Φιλιππίδη, όπ.π., σελ. 170,175,185,1932,193.
    5. Θεοδόση Κ. Σπεράντσα, Τα περισωθέντα Έργα..., όπ.π., σελ. 175.
    6. Θεοδόση Κ. Σπεράντσα, Τα περισωθέντα Έργα..., όπ.π., σελ. 193.
    7. Θανάση Ζερβά, Πηλιορείτικα παζάρια, εφημ. «Η Θεσσαλία» 29 Νοεμβρίου 1981.
    8. Για την εκδήλωση, βλ. Γιώργου Θωμά, Το πανηγύρι των Ταξιαρχών στη Ζαγορά, όπ.π.
    9. Γράφει σχετικά ο Αργυρής Φιλιππίδης στα 1815 (Θεοδόση Κ. Σπεράντσα, Τα περισωθέντα Έργα ..., όπ.π., σελ. 188): «ἐδῶ (στόν Κισσό) ἔμπροσθεν τῆς ἐκκλησίας ἔχουν καί τό παζάρι τους. Ἐδῶ τόν κάθε χρόνον εἰς τήν μνήμην τῆς ἁγίας κάμνουν πανηγύρι· καί γίνεται ὡσάν ἕνα παζάρι, συνάζονται ἀπό τά πέριξ χωρία οἱ κησιῶται».
    10. Λεπτομέρειες για το πανηγύρι, βλ. Γιώργου Θωμά, Το πανηγύρι του Προμιριού - Ματιές στα ιστορικά του, όπ.π.
    11. «Προμηθεύς» 4 (1892), αριθμ. 44, σελ. 366.
    12. «Προμηθεύς» 3 (1891), αριθμ. 35, σελ. 282. Μέχρι σήμερα το πανηγύρι διατηρεί την ακμή του ως καθαρά θρησκευτικό.
    13. Πράγματι ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης γεννήθηκε στον Άγιο Λαυρέντιο. Περισσότερα γι’αυτόν, βλ. Γιάννη Γ. Μουγογιάννη, Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης, Αρχείον Θεσσαλικών Μελετών, τόμ. Δ', Βόλος 1976, σελ. 7-38 (και ανάτυπο).
    14. Πηλιορείτικα παζάρια, όπ.π.