• Η' Μορφές αλληλοβοήθειας

    Μεταξύ των αντρών

    Ένα φαινόμενο της συμβιωτικής ζωής στις κοινότητες του Πηλίου, είταν και η αλληλοβοήθεια μεταξύ των κατοίκων στο χώρο των διάφορων δραστηριοτήτων. Υπήρχε, μ’ άλλους λόγους, αναπτυγμένο το αίσθημα της κοινωνικής αλληλεγγύης. Η συμπαράσταση είταν πρόθυμη, αυθόρμητη και επαρκής: Στο θέρο, στο αλώνισμα, στον τρύγο, στη συλλογή των μήλων, καστάνων, καρυδιών, ελιάς, βαμπακιού κλπ.1 θα υπήρχαν πάντοτε και φιλικά και συγγενικά χέρια να βοηθήσουν- να κάνουν «γιαρντίμ» (=βοήθεια), όπως έλεγαν. Ακόμα και στην κατασκευή ενός καινούργιου σπιτιού είταν δεδομένη αυτή η μορφή της βοήθειας, όχι μονάχα στους προύχοντες αλλά και στις άλλες τάξεις.

    Η παραδοσιακή εξάλλου δεοντολογία επέβαλλε και τη συγκέντρωση αντρών, ώστε να μεταφέρουν όλοι μαζί στο νεκρόταφείο των ζώων2 τ’αλογομούλαρα που ψοφούσαν μέσα στο χωριό ή τους εξοχικούς οικισμούς. Τα έσερναν με τριχιές στους δρόμους του χωριού δέκα και είκοσι άντρες μαζί, ενώ πίσω ακολουθούσε σύννεφο η λιανομαρίδα.

    Αυτονόητη είταν και η ομαδική επέμβαση των αντρών ενός χωριού για το σβήσιμο των πυρκαγιών, όπως είδαμε και πιο πριν. Το σύνθημα του ξεσηκωμού δινόταν πάντα με την καμπάνα της εκκλησιάς. Μόλις δηλαδή εκδηλωνόταν μια φωτιά σε σπίτι ή σε δάσος, έτρεχε όποιος πρόφταινε και χτυπούσε με πολύ γοργό ρυθμό την καμπάνα, οπότε όλοι οι άντρες ρίχνονταν στην προσπάθεια για την κατάσβεση της φωτιάς.

    Μια μορφή εξυπηρέτησης πάλι είταν η συνήθεια των κρεοπωλών αλλά και άλλων χωριανών να περιφέρονται τα σπίτια κάθε Μεγάλο Σάββατο για να σφάζουν και να ξετομαριάζουν τα οικόσιτα κατσίκια κι αρνιά, τα προορισμένα για τα φαγητά του Πάσχα. Σύμφωνα με το εθιμικό δίκαιο, έπαιρναν για την προσφορά τους αυτή μόνο το τομάρι του ζώου.

    Η αλληλοβοήθεια είταν εξασφαλισμένη και σ’όλα τα λιμάνια του Πηλίου, όπου έτρεχαν οι άντρες -πολλές φορές και τη νύχτα- για να σύρουν στην αμμουδιά βάρκες και καΐκια που έρχονταν απ’το πέλαγο, ή να σπρώξουν άλλα στη θάλασσα3.

    Η συμπαράσταση και η αλληλεγγύη εκφράζονταν και προς τους αιρετούς προύχοντες, όταν οι τελευταίοι αγωνίζονταν για τα δίκαια του τόπου. Κάποιες φορές η θέση αυτή επιβεβαιωνόταν και σε ανάλογο πρακτικό, που συνταζόταν στο χωριό. Σ’ένα τέτοιο του 1809, για παράδειγμα, οι κάτοικοι των Μηλεών υπόσχονται όλοι μαζί να βοηθήσουν κοινοτικό τους άρχοντα «εἰς κάθε περίστασιν καί μέ τήν ζωήν μας». Πιο αποφασιστικοί παρουσιάζονται οι ίδιοι οι Μηλιώτες στα 1816 στο να συμπαρασταθούν στους άρχοντές τους: «(...) διά τοῦτο ὑποσχόμεθα μέ τήν ζωήν μας καί μέ τήν ζωήν τῶν παιδιῶν μας καί μέ τό ἔχειν μας νά διαυθεντόσωμεν αὐτούς τούς προεστώτας»4.

    Η αρχή της αλληλεγγύης ισχύει και στο Τρίκερι, όπου καθρεφτίζεται εδώ και μια γενικότερη συνείδηση δικαίου. Έτσι βλέπουμε μια κοινή απόφαση των Τρικεριωτών από τα 1811 για συλλογική αντίδραση εναντίον συγχωριανού τους, που αρνήθηκε να καταβάλει το φόρο5.

    Αλλά και τα παιδιά ακόμα (κυρίως του ανατολικού Πηλίου) μετείχαν ενεργητικά στο στάδιο της εξυπηρέτησης των πιστών που θα εκκλησιάζονταν τις νύχτες της Μεγάλης Εβδομάδας ή στην Ανάσταση, κατασκευάζοντας πρόχειρα φαναράκια, τις φάκλες, «ἵνα φωτίζωσι τήν εἰς τήν ἐκκλησίαν ὁδόν», όπως έγραφε στα 1890 ο Τσαγκαραδιώτης λόγιος Γεώργιος Αδρακτάς6.

    Μεταξύ των γυναικών

    Οι γυναίκες της γειτονιάς, όπως και οι φίλες ή αυτές που συγγένευαν μεταξύ τους, διατηρούσαν πάντοτε μια επικοινωνία και για έναν άλλο στόχο: Την αμοιβαία εξυπηρέτηση τους. Η μια βοηθούσε την άλλη και πρόσφερε την εργασία της ή τη δεξιότητά της σε κατασκευές διάφορες.

    Μαζί λογουχάρη θα άναβαν το φούρνο τέσσερις - πέντε γυναίκες για να ψήσουν το ψωμί, τη βασιλόπιτα7, τις πασχαλινές κουλούρες8, τα γλυκά κλπ.· μαζί θα κατασκεύαζαν μπακλαβάδες και άλλα γλυκίσματα στις παραμονές ονομαστικών και άλλων μεγάλων γιορτών του χριστιανισμού, αρραβώνων, γάμων κττ., και με τη βοήθεια κι άλλων γυναικών θα ετοίμαζαν τα μνημόσυνα. Με τη συμμετοχή επίσης φιλενάδων και συγγενών, θα ετοιμάζονταν και τα ματσάκια των βαγιών, που θα πήγαινε η νιόνυφη στην εκκλησία την παραμονή των Βαΐων. Πρόθυμη εξάλλου είταν η γειτόνισσα, φίλη κλπ., να παρασκευάσει ψωμί ή μια λειτουργιά για λογαριασμό κάποιας άλλης που αδυνατούσε να ζυμώσει εξαιτίας κάποιας ασθένειας ή της εμμηνορροής (στην περίπτωση κατασκευής της λειτουργιάς)9.

    Σφραγίδι πάνω σε καρβέλι
    Παλιός «αετός» στο Πήλιο.

    Η συνεργασία απλωνόταν κι έως το δανεισμό πρότυπων σχεδίων για την κατασκευή κιλιμιών, χραμιών, κεντημάτων, κουρτινών, πλεχτών κλπ. Ο δανεισμός αυτός βρισκόταν μέσα στις συνήθειες του γυναικόκοσμου, κι είταν αντικείμενα κοινής χρήσης τούτα τα σχέδια.

    Αλλά και σε ώρες ενός τοκετού στο χωριό ή στο καλύβι θα έτρεχαν γειτόνισσες, φίλες κλπ. να «ξεγεννήσουν» τη γυναίκα, όπως είδαμε παραπάνω. Μπορούσαν και να την «ξενυχτίσουν», αν υπήρχε λόγος, όπως βέβαια έκαναν και σε περιπτώσεις αρρώστιας. Μπορούσαν επίσης και να τρέξουν σε σπίτι ασθενούς για να «πάρουν» ή να «κόψουν» ποτήρια, και γενικά να προσφέρουν κάποιαν άλλη βοήθεια. Δεν υπήρχε φραγμός στην επικοινωνία και τις σχέσεις του γυναικόκοσμου, που συνδεόταν με δεσμούς φιλίας, συγγένειας κλπ. σ’ ολόκληρο το Πήλιο.

    1. Ύστερα απ’ τη συλλογή του προϊόντος, μπορούσαν ελεύθερα να μεταβούν στο χωράφι, τ’αμπέλι κλπ. οι φτωχοί χωρικοί, για να μαζέψουν ό,τι είχε απομείνει από τη συγκομιδή. Το μάζεμα τούτο το ’λεγαν «μπορμπολόι». «Πάμι να μπουρμπουλουήσουμι -έλεγαν- στο... (τάδε) αμπέλ’».
    2. Άλλα απ’ τα νεκρά ζώα έθαβαν κι άλλα πετούσαν από ψηλά σε απρόσιτες χαράντρες ή βάραθρα, όπου υπήρχαν.
    3. Μια περιγραφή για το πώς τραβούσαν τα καΐκια στο Χορευτό, βλ. Κώστα Στούρνα, Το Σκολειό της θάλασσας - Χρονικό μιας ακρογιαλιάς, (Αθήνα) 1968, σελ. 23-24.
    4. Νικολάου I. Πανταζόπουλου, Κοινοτικός Βίος εις την Θετταλομαγνησίαν επί Τουρκοκρατίας, όπ.π., σελ. 52-53.
    5. Νικολάου I. Πανταζόπουλου, Κοινοτικός Βίος εις την Θετταλομαγνησίαν επί Τουρκοκρατίας, όπ.π., σελ. 53-54.
    6. Η Μεγάλη Εβδομάς επί του Πηλίου, όπ.π.
    7. Πάντοτε τη βασιλόπιτα προσπαθούσαν να την κάνουν πιο εντυπωσιακή: Ένα μεγάλο καρβέλι, όπου στην κυρτή επιφάνεια κολλούσαν, κατασκευασμένα με ζυμάρι, πουλάκια και κλαράκια, ενώ περιφερειακά έκαναν κοψιές με το ψαλίδι (έκαναν «λαγκαβιά», όπως έλεγαν). Το κέντρο το σφράγιζαν με το σφραγίδι που απεικόνιζε δικέφαλο αετό. Το σφραγίδι το ονόμαζαν απλά «αετό».
    8. Κουλούρα τέτοια έψηνε κάθε νοικοκυρά, που περίμενε δώρα απ’ το νέο αντρόγυνο που στεφάνωσε, για να τα ανταποδώσει. Κι εδώ κολλούσαν πουλάκια και κλαράκια, όπως στις βασιλόπιτες, αλλά πρόσθεταν και λουλούδια τώρα, όλα βέβαια καμωμένα με ζυμάρι, ενώ στη μέση τοποθετούσαν κόκκινο αυγό. Τα δώρα μετέφερε απ’το ένα σπίτι στο άλλο, μέσα σε δίσκο, ένα αγόρι με ζωντανούς γονείς, αφού το φίλευαν πάντα.
    9. Είταν ανεπίτρεπτο σε όλα τα χωριά του Πηλίου να ζυμώνει η αδιάθετη γυναίκα λειτουργιά και πρόσφορα για μιαν αρτοκλασία.