• ΙΑ' Συναλλαγές

    Οι διάφορες συναλλαγές μεταξύ των Πηλιοριτών κατοχυρώνονταν με τα ανάλογα έγγραφα (πωλητήρια, διαθήκες, συμφωνητικά γράμματα, προικοσύμφωνα κλπ.), που βασίζονταν σε κανόνες του βυζαντινορωμαϊκού δικαίου. Τέτοια έγγραφα διασώζονται μέχρι σήμερα σε όλα τα χωριά του Πηλίου κι ανάγονται στον 18ο ή στον 19ο αιώνα. Παλιότερο δεν ξέρω να υπάρχει1. Οπωσδήποτε η τέλεια αγραμματοσύνη κατά τους προηγούμενους αιώνες θα εμπόδιζε την σύνταξη και τη χρήση τέτοιων εγγράφων, οπότε οι διάφορες συναλλαγές πρέπει να στηρίζονταν στον προφορικό λόγο2.

    Παλιό χειρόγραφο έγγραφο

    Τα έγγραφα γράφονταν συνήθως από κάποιον μορφωμένο ιερέα του χωριού, για να διατηρούν και το κύρος της Εκκλησίας, ή το δάσκαλο αν υπήρχε, αλλά δεν είναι γνωστό αν αυτή η εργασία αποτελούσε δωρεάν προσφορά ή συνεπαγόταν κάποιαν αποζημίωση. Στο τέλος υπέγραφαν οι ενδιαφερόμενοι, αν ήξεραν γράμματα· διαφορετικά έβαζε άλλος την υπογραφή του για λογαριασμό τους, και επιβεβαίωναν το περιεχόμενο δυο ή και περισσότεροι μάρτυρες από τους προύχοντες συνήθως του χωριού. Δεν είταν σπάνιο επίσης να θέτει την υπογραφή του και ο ιερέας ή ο δάσκαλος, ο συντάχτης του κειμένου.

    Παραθέτω πιο κάτω πέντε έγγραφα από χωριά του Πηλίου:

    1. Πωλητήριο του 1752 απ’ τις Μηλιές (ανέκδοτο)3:

    «Τισιμερον με το παρον ομιλογο εγο ο γιανενα τις γεωργατζίνας μι τα να γένι βασίς ως τι βασιλικις κρίσι δια το πορτζι4 του α(ν)τρός μου επολίσα τις ελ(ι)ές του ριξβάνι κε τις επώλισα του στάθι του χατζιδίμου δια γροσια ως του ναριθμόν -100- υγο(υ)ν υκατό κι διά ν(α) εχο να κόιμου πλεον τιποτας κι σινορα απο μια μερια αποστολι βαγγελινε απο τιναλι ριγα γιοργινα απο πανο σταθι χατζι αποκατο σταθι χατζι κε δια το αλιθες εδοκα τινομολογιαν κατε(μ)προστεν τους εβριθε(ν)τες μαρτιρες εγο υ γιανενα υποσςχομεν τα ανοθεν έτος -1752.
    κι αρχο(ν)τας νικολις να...
    (δυσανάγνωστη μια λέξη) δια χοτζετι
    μαρτιρις βασιλοκοστα(ν)τι
    πανταζινικόλο μαρτιρό
    αγγελις πα(πά) απου τιν Πόρταρι
    (=Πορταριά) κι μαρτιρο
    διμουκοστα(ν) τι μαρτιρο
    ριγα διμιτρι μαρτιρο
    Φιλιπααργιρι μαρτιρο
    »5.

    2. Συμφωνητικό του 1791 μεταξύ Ζαγοράς και Μακρυράχης6:

    «Τα σύνορα τῆς Ζαγορᾶς ἀπό τά σινέτια (=τίτλους ιδιοχτησίας) ὁποῦ ἔχουν, εἶναι τά ἀκόλουθα: Τό χεῖλος τῆς θαλάσσης ἤ κουμσάλ (=αμμουδιά) ἕως καλογήρου συκιά καί ἕως ἀδριανοῦ καλύβι. Ἒπειτα κουκούλη βρύσις καί πούντου στερεσί (=βράχος) καί ἐκεῖθεν ἕως Ἀποστόλη συκιᾶς καί Μούτζου ταρλασί (=χωράφι) καί ὡς παπά λάκα. Κι ἔπειτα Δούκα βρύσις, καί ἕως τζαγγρί χωράφι καί ἕως ἅγιον Ἠλίαν γκρεμισμένον καί ἔπειτα Σπανοῦ χωράφι καί ἕως Κλονί πέτρα καί τέλος πλιασίδι (κορυφή Πηλίου)7».

    Παλιό χειρόγραφο έγγραφο
    3. Συμφωνητικό του 1845 απ’ το Προμίρι (ανέκδοτο)8:

    «διά του παρόντος συμφωνιτικού ἡμῶν γράμματος γίνεται δήλον φανερόνω ἐγώ ικάτωθεν ὑπογεγραμμένος κωνσταντίνος καραγέργου ότι πώς ἐσυμφώνησα με τήν θείαν μου μορφούλα γυνί τοῦ ποτέ νικολοῦ διολίτζας διά νά κοιτάξω ζώντας καί αποθαμμένους. υπόσχωμε δέ νά τῆς δίδω εἰς τόν καθέκαστον χρόνον τριάντα οὐκάδες σιτάρι, καί δύω οὐκάδες λάδι, καί δύω οὐκάδες... (παραλείπονται δυο λέξεις δυσανάγνωστες) ἤ βαμπάκη, εἰς αὐτά εἶναι ἡ συμφωνία μας να τά δίδω κατά τήν ὑπόσχεσίν μου. ἔτι δέ υπόσχωμαι νά τῆς δώσω καί ἑκατόν γρόσια εἰς τό μαξοῦλη ἄφευκτα. ὁθεν ἔγινε τό παρόν συμφωνητικόν μας γράμμα κατέμπροσθεν τῶν ὑποκάτωθεν γεγραμμένων μαρτύρων καί ἐδόθη εἰς χεῖρας τῆς μορφούλας, διά νά ἔχη τό κῦρος καί τήν ἱσχύν ἐν παντή τόπω κριτιρίω καί εἰς ἔνδειξιν ὑποφαίνωμε
    τη 2 απριλίου 1845
    κἀγώ ὁ κωνσταντίνος καραγέργου ὑπόσχωμαι εἰς τά ἄνωθεν διά χειρός ἀθανασίου παπᾶ
    δίμος γεοργίου παρόν
    θανάσις παπᾶ νικόλα παρόν μαρτυρώ
    ».

    4. Αφιερωτικό του 1775 από τον Άγιο Λαυρέντιο9:

    «† Τήν σήμερον μέ τό παρόν ἱδιοχηρόν μου γράμμα, ὁμολογώ καί φανερώνω, ἐγώ ὁ πρωτόπαπας διανέλος ἱερεύς, τοῦ ποτέ σταμούλη, ὅτι πῶς τά πεντακόσια γρώσια ὁποῦ χρεωστάη ἡ χῶρα μου, ἀφοῦ μέ ἀκολουθήση θάνατος, τά ἀφιερώνω εἰς τό βακούφη τήν Ἐκκλησίαν μας ἅγιον δημήτριον, νά τά κάμνη ζάπτο (= κατοχή) ὅποιος εὐρεθή ἐπίτροπος νά τά πέρνη τήν δούλευσήν τους, νά εξοδιάζη τόν κάθε χρόνον, νά κάμνη ἕνα φαγί εις τάς δέκα έξη ἀυγοῦστου, καί νά μήν ἔχη κανένας ἄλλος κανένα λακά εἰς αὐτά, οὔτε εἰδικός μου, οὔτε ξένος, νά ἐμποδίζη αὐτό τό μνημόσυνόν μου, ὅποιος εὐρεθή ὁποῖας τάξεως καί άν εἶναι ὁποῦ νά ἐμποδίση νά μή γίνεται τό φαγί ἡ καί αὐτός ὁ ἐπίτροπος ὁπου εὑρεθή ἀμελήση, ἐπικατάρατος νά εἶναι καί νά έχουν καί τόν ἅγιον ἀντίδικον, ἐν ἡμέρα κρίσεως, καί διά τό βέβαιον της αλιθήας ἱ:δοῦ ὁπου δίδω τό ἱδι(ο)χηρόν μου γράμμα, εἰς χεῖρας τοῦ παπά Κύρ ἱω:άνου, ἀφωσιωμένου ἑπιτρόπου καί ἔστω εἰς ἔνδειξιν:
    1775: ὁκτοβρη: α:
    πρωτόπαπας διανέλος ἱερεύς γράψας καί ὑπόσχομαι εἰς τά ἄνοθεν.
    Ιωάννης καφετζῆς μαρτυρῶ ὡς ἄνοθεν
    ἀναστάση ἀλεβίζη μαρτυρό
    Χατζιγιώργης μαρτυρο
    ἀλέξης Ευστατη παρόν
    ».

    5. Αφιερωτικό του 1811 απ’το Προμίρι (ανέκδοτο)10:

    «Ὁ Δημητριάδος Αθανάσιος βεβαιοῖ
    διά τοῦ παρόντος ἐν ὑπογράφου συστατικοῦ καί ἀμεταθέτου γράμματος γίνεται δῆλον, ὅτι ἐπειδή ἐγώ ὁ Χατζή Ἰωάννης τοῦ ἀλεξανδρῆ ἀλιόρη ὁμοῦ με τήν γυνή μου μονοβασία τοῦ ποτέ κωνσταντάκη ἀπό Λαύκου, καί ὁ εὐστάθιος τοῦ σταμάτη ὁμοῦ μέ τήν γυνήν του μυγδαλιά τοῦ κώστα, καί μέ τόν παπά νικόλαον ψυχουιόν μας τοῦ Ἰωάννου ἀπό Λαύκου, ἑκουσία τῆ γνώμη καί προερέσει ποθείσαντες ἐξ ὅλης ψυχῆς καί καρδίας τόν βίον τῆς ἀσκήσεως, καί διά νά...
    (φθαρμένο εδώ το χειρόγραφο), παρθενίαν καί σωφροσύνην μή ἔκτινος ἀνάγκης ἤ βίας, ἀλλά θείω ζήλω κινούμενοι, αὐτοθελήτως καί αὐτοπροερέτως ἐσυμφωνήσαμεν ὁμοῦ οἱ πέντε καί βάλομεν τήν μετάνιάν μας εἰς τήν Ἱεράν Ἐκκλησίαν τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος ὁποῦ κεῖται εἰς τήν τοποθεσίαν ὀνομαζομένου βοδίνου11, ὑποσχόμενοι διά νά ὑποφέρωμεν κάθε θλῆψιν καί στενοχωρίαν τοῦ μονήρου βίου διά τήν οὐράνιον βασιλείαν, καί εἰς τό να σόζωμεν μέχρι θανάτου τήν ὑπακοήν τῶ προεστῶτι, καί πόση τῆ ἀδελφότητι. ἀφιερώνομεν δέ ἔτι ἐν τῆ αὐτή ἁγια εκκλησία καί τά ὑποστατικά μας πράγματα, ἅπερ ἔχομεν κινητά καί ἀκίνητα, ὀσπήτια, καλήβια, περιβόλια, ἀμπέλια καί χωράφια μέ τά σύνορά τους, (μ)πακιρικά, ρουχικά καί ἤτι ἄλλο πρᾶγμα μᾶς εὑρίσκεται κινητόν καί ἀκίνητον, θέλομεν νά εἶναι ἀφιερωμένα ὅλα εἰς τήν ἄνωθεν ἐκκλησίαν, ἔνθα ἀποφασίσαμεν καί ἐβάλαμεν τήν μετάνιάν μας εἰς τήν ἄνωθεν ἐκκλησίαν διά νά ζήσωμεν καί ἡμεῖς καί νά ἀποθάνωμεν εἰς αὐτήν. τά ὁποῖα νά μένουν ἀναπόσπαστα καί ἀναφέρετα ἀπό τήν αὐτήν ἐκκλησίαν αἰωνίως χωρίς νά ἠμποροῦμεν μήτε ἡμεῖς, μήτε τινάς ἐκ τῶν οἰκίων μας κληρονόμων ἤ ἄλλων ἀποσπάση καί ἀφαιρέση το παραμικρόν, ἔστω ἔνοχος τῶν ἀρῶν μας, καί τῶν ἀρῶν των πάντων τῶν ἁγίων πατέρων. ὅσα δέ ἀφιερώθησαν παρ’ἡμῶν ὑπάρχουσι ἀναφέρετα καί ἀναπόσπαστα κατά πάντα τρόπον, καί ἤτις ἤθελεν ἀποσπάση ἀπό αὐτήν τήν ἐκκλησίαν κάθ’ ἥν τινά αἰτίαν βουληθῆ λαβεῖν τί τῶν ἅπαξ ἀφιερωθέντων καί προσκοληθέντων τῆ ἁγία ταύτη ἐκκλησία, μή ἔχει ἄδειαν ὁλοτελῶς ἀφαιλεῖν τί, ἐν βάρει ἀλήτω καί ἀφορισμῶ τοῦ ἀπό θεοῦ παντοκράτορος, ἀλλ’ ὡς Ἱερόσυλος κατά κανόνας ἐλεγχόμενος ὑπεύθυνος μενέτω, ὅποιος δ’ἄν ἀείποτε φανῆ ἀνατρέψαι ἤ ἀκυρῶσαι ταύτην τήν ἡμῶν ἀφιέρωσιν τῆς Ἱερᾶς ταύτης ἐκκλησίας ἤ ἐπειρεάσαι ἡμᾶς, ἤ βλάψαι τί καί ζημιῶσαι τήν Ἱεράν ταύτην ἐκκλησίαν, ἔνθα ἀποφασίσαμεν καί ἡμεῖς νά ζήσωμεν εἰς αὐτήν καί νά ἀποθάνωμεν, καί ἄλλοι ὅσοι των χριστιανῶν προερεθοῦν καί ἔλθουν ἤ ἀπό τους κληρονόμους μας, ἤ ἀπό ἄλλον τινά θελήσουν καί κινηθοῦν νά ζημιώσουν τήν Ἱεράν ἐκκλησίαν, θέλουν νά ἀποξενόσουν ἤ πολύ ἤ ὀλίγον κινητόν ἤ ἀκίνητον, ἐχέτωσαν τάς ἀράς τῶν ἁγίων τριακοσίων δέκα καί ὀκτώ πατέρων τῶν ἐν νικέα συνόδων καί ἡ μερίς αὐτοῦ μετά τοῦ προδότου Ἰούδα, καί προκοπήν θεοῦ μή εἴδωσι. θέλομεν δέ ἔχει τό παρόν μας ἐν παντί καιρῶ τήν Ἰσχύν καί ἐν παντί κριτηρίω. διό καί ἐγένετο το παρόν μας ἀφιερωτικόν, ἵνα εἴη εἰς τελείαν ἀσφάλειαν, ὑπογεγραμμένου παρά τοῦ ἀρχιερέως καί τῶν προεστώτων τῆς χώρας ταύτης, καί τῆ εἰδία μου ὑπογραφῆ. 1811 Μαΐου 21: προμύρι
    (Υπογραφές)
    νικόλαως ἱαιρεύς εἱιπόσχομαι τά ἄνοθεν
    Χα(τζή): Ιω:άννης ὁμοῦ μέ τήν συμβίαν μου μονοβασίαν ὁς ἀγράμματος μῆν ὑξέβροντας νά ὑπογράψω ἔβαλα τόν ἀνεφιόν μου Χατζή ἀναγνώστην καί μέ ὑπέγραψε καί ἐπιβεβαιῶ καί αποκυρόνο τά άνοθεν.
    κἀγώ ο στάθης σταμάτη ὁμου μετα τήν συμβήαν μου μηγδαληά μην ἐξεύροντας νά γράψουμε ἐβάλαμε παρακαλεστικός τόν εὐαγγελινόν δίμου καί μέ απόγραψε.
    παπᾶ οικονόμος παρόν
    εὐστάθηος γεοργίου ἀρέθα παρόν βεβαιῶ
    φηλάρετους σταθη και βεβηόνου
    Ζαφράκυς Ιω παρόν βεβεὄνου
    γιαγιανις γιοργάκη πάρον βιβεον
    ευαγγελινος δίμου βεβεὅνου
    μανουλλίς εἰουάνου βεβιόνου
    Γυανιῶς φηλαρέτου βεβηόνου
    κωστάτηνος νηκουλο βεβηόνο
    ἀναγνώστης σταΜάτι παιδαγωγός βεβαιῶ
    Χα(τζή) ἀναγνώστης Ιω: παρόν βαιβεῶ
    ».

    1. Όσο κι αν ερεύνησα, χρόνια τώρα, δεν μπόρεσα να επισημάνω κάποιο χειρόγραφο από τους περασμένους αιώνες.
    2. Ίσως ο λόγος να επισφραγιζόταν με μια χειραψία -ένας συνηθισμένος τρόπος συμφωνίας που εφαρμοζόταν κι αλλού, όπως είναι γνωστό.
    3. Βιβλιοθήκη Μηλεών, Φάκ. Κ', αριθμ.31.
    4. Παρτσάδι (=αγροτεμάχιο) ήθελε στα σίγουρα να γράψει.
    5. Το ασύνταχτο, ανορθόγραφο και πολύ κακογραμμένο τούτο κείμενο αντανακλά τη χαμηλή γλωσσική κατάρτιση των Μηλιωτών, επεκτατικά και των λοιπών χωριών του Πηλίου κατά τα μέσα του 18ου αιώνα. Ακόμα και οι υπογραφές γράφτηκαν με το χέρι του συντάχτη του πωλητηρίου.
    6. Γιάνη Κορδάτου, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, όπ.π., σελ. 358.
    7. Πρόκειται για απόσπασμα μεγάλου συμφωνητικού, που βρίσκεται στο αρχείο της κοινότητας Ζαγοράς (βλ. και Γιάνη Κορδάτου, Το Πήλιο, όπ.π., σελ. 72-73).
    8. Βρίσκεται στο αρχείο μου.
    9. Σωκράτους Κ. Βαμβάκου, Ιστορία του χωρίου Άγιος Λαυρέντιος του Βόλου, όπ.π., σελ. 38.
    10. Βρίσκεται κορνιζωμένο στη μητρόπολη του Προμιριού κι έχει δημοσιευτεί, με πολλά όμως ορθογραφικά λάθη, παραλείψεις και αλλοιώσεις λέξεων, από τον άλλοτε προηγούμενο του Αγίου Όρους Ματθαίο Βατοπεδινό (βλ. Η εν τη περιοχή Προμυρίου κειμένη Ιερά Μονή του εν Αγίοις Πατρός ημών Σπυρίδωνος επισκόπου Τριμυθούντος του Θαυματουργού, όπ.π., σελ. 6-7).
    11. Βουδίν λέγεται σήμερα (από τη σλαβική λέξη vodo = νερό).