Το έθιμο της αδερφοποιΐας επικρατούσε και στο Πήλιο τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αλλά καμιά γραφτή περιγραφή δεν υπάρχει απ’ όσο γνωρίζω. Αναγκαστικά επομένως θα στηριχτούμε στην προφορική παράδοση των χωριών, που έως τα 1975 τουλάχιστο, διατηρούσαν μνήμες του εθίμου.

Η συνήθεια λοιπόν τηρήθηκε ως την απελευθέρωση του τόπου (1881) σε όλα τα χωριά του Πηλίου, από την Κερασιά πάνω ίσαμε το Τρίκερι κάτω. Οι τελευταίοι μάλιστα αδερφοποιτοί ή σταυραδέρφια κυκλοφορούσαν στα χωριά ως τα 1920-1930.

Η αδερφοποιΐα σκόπευε κι εδώ στη νομική, ας πούμε, καθιέρωση της φιλίας των ανθρώπων. Δυο ή περισσότεροι άντρες, δεμένοι με το δεσμό της αγάπης και θέλοντας να υπογράψουν κατά κάποιο τρόπο, συμβόλαιο παντοτινής φιλίας, πήγαιναν σε μια εκκλησιά να «διαβαστούν» απ’ τον παπά. Στη μέση του ναού σχημάτιζαν κύκλο και πιάνονταν απ’ τους ώμους με το αριστερό τους χέρι, γιατί το δεξί το ακουμπούσαν στο ευαγγέλιο, οπότε ο παπάς τους έζωνε με την «αγία ζώνη» της εκκλησίας¹. Διάβαζε για μισή ώρα περίπου, κι ύστερα έβγαζε ένα πολύ σύντομο λόγο-υπόμνηση της αγάπης και της αμοιβαίας εξυπηρέτησης που έπρεπε να εκδηλώνουν κι αυτοί και τα παιδιά τους². Από την ώρα εκείνη αποκαλούνταν μεταξύ τους σταυραδέρφια ή αδερφοποιτοί ή αρκαντάσηδες³, και δεν μπορούσαν να συμπεθεριάσουν (να παντρευτούν τα παιδιά τους).

Για τη συμμετοχή γυναίκας στην ιεροτελεστία της αδερφοποιίας, όπως συνέβαινε αλλού, όλες οι γνωστές παραδόσεις είναι αρνητικές, εκτός από μία. Τη διέσωσε ο Ηλίας Βογιατζής (1902-1935) από τον Αϊ - Γιώργη Νηλείας. Αυτός επέμενε όσο ζούσε πως στην περιοχή Μηλεών-Βιζίτσας, κάθε ομάδα σταυραδερφών⁴ διαβαζόταν, πριν από το 1850, με ένα φτωχό κορίτσι, που είταν το αντικείμενο της φροντίδας όλων. Οι σταυραδερφοί του εξασφάλιζαν την προίκα και το πάντρευαν κιόλας.

Ενισχυτικό της παράδοσης αποτελεί και το τοπωνύμιο «Σταυρομάνα» στις Μηλιές. Η λέξη απαντάται και στο παρακάτω τετράστιχο που κυκλοφορούσε στην πολίχνη⁵:

• «Κάτου στον «Καραμαλή»
  βγαίν’ η ψείρα κι λαλεί,
  παρακάτου στ’ «Σταυρουμάνα»
  χορεύει μια κουτσιμπάνα⁶,
  παρακάτου στα πλατάνια
  παίρν’ αέρα τα φουστάνια».

Όπως είναι γνωστό, σταυρομάνα καλούνταν η γυναίκα που «διαβαζόταν» κι αυτή πριν παντρευτεί, με τους άντρες στην εκκλησία. Κάθε παρέα δηλαδή αδερφοποιτών στην Ελλάδα είχε μαζί της και μια γυναίκα (κυρίως ανύπαντρη), που γινόταν κι αυτή σταυραδερφή και που προστάτευαν σ’ όλη της τη ζωή τα σταυραδέρφια της. Όταν παντρευόταν, τα παιδιά της και άλλοι χωρικοί τη φώναζαν «σταυρομάνα».

Σύμφωνα με δύο παραδόσεις, που κατάγραψα (1970-1975) στο Λαύκο και στο Τρίκερι⁷, η τελετή στο ναό συνδυαζόταν και με την τελετουργία της «ανταλλαγής» του αίματος των αδερφοποιτών. «Έκουβαν τα χέρια τ ’ς (λίγο πάνω απ’την παλάμη), τα σταύρουναν κι του αίμα έτριχι σι μια κούπα κι ήπ’νανι (= έπιναν) ούλ’ απ'αυτό μι τη σειρά»⁸.

Από τώρα και μπρος όλοι λογιόνταν αδέρφια. «Είταν κι καλύτιρ’ απ’ αδέρφια, είχαν αγάπ’ ιώνια (αιώνια)», και τα παιδιά τους αποκαλούσαν αυτούς τους γονείς «σταυροπατέρες». Στα πανηγύρια κάθονταν μαζί και γλεντούσαν μαζί. Σ’ όλη τους τη ζωή επίσης ο ένας προστάτευε και βοηθούσε τον άλλον. «Άμα πείραζι κανένας του σταυραδιρφό, γιουρντούσαν ούλ’ καταπάνου τ’»⁹.

Στους γάμους και στις μεγάλες χαρές ο ένας προσκαλούσε τον άλλον, και στην κηδεία κάποιου σταυραδερφού παρεβρίσκονταν κι όλοι οι άλλοι· έστω κι αν έμειναν σε άλλο χωριό. «Νά, όταν πέθανι ι παπούς σου μ’ (στο Προμίρι) ήρθι ι αδιρφουπ’τός τ’, ι Μαλαθούν’ς απ’ του Λαύκου σ’ γκηδεία»¹⁰.

1. Δεν μπόρεσα να ξεκαθαρίσω τι είταν η «αγία ζώνη». Ούτε οι παλιότεροι κληρικοί του Πηλίου δεν ξέρουν.
2. Στα χωριά της Ζαγοράς παλιότερα, προτού να βγει ένας κλέφτης, γινόταν αδερφοποιτός. Ο Ζαγοριανός κλέφτης λογουχάρη Κωνσταντής Ματζουρανής «διαβάστηκε» σταυραδερφός με τους συντοπίτες του Αποστόλη Πάσχο και Αργύρη Δεληδημήτρη (από παραδόσεις της Ζαγοράς). Μα και στα 1823 εννιά οπλαρχηγοί της Σκιάθου, ανάμεσα στους οποίους και ο Πηλιορίτης Γιώργης Ζορμπάς «ἀδελφοποιοῦνται ἐνόρκως» (Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Αρματολοί και κλέφτες 1453-1821, εν Αθήναις σελ. 103). Ακόμα και κατά την επανάσταση του 1878 στο Πήλιο, συστήσανε οι πατριώτες στα χωριά μικρές επαναστατικές ομάδες, που τις έλεγαν «σταυραδέλφια» (Γιάνη Κορδάτου, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, όπ.π., σελ. 890).
3. Οι λέξεις «αδερφοποιτός» και «αρκαντάσης», με την έννοια του «αδερφός», είναι ακόμα ζωντανές μεταξύ των μεγαλυτέρων. Τους ακούτε να λένε: «Γειά σου αδερφοπ'τέ μ’» ή «εμείς είμαστε απού χρόνια αρκαντάσ’δες».
4. Ένας από τους παλιότερους αδερφοποιτούς, που ζούσε και στις αρχές του αιώνα μας, είταν ο Σταμουλογιάννης απ’ τη Βιζίτσα.
5. Το είχε καταγράψει στις Μηλιές ο λόγιος Ρήγας Καμηλάρης, και μου το έθεσε υπόψη στα 1966 ο γιός του Νίκος.
6. Έτσι κορόιδευαν στο Πήλιο τις ασουλούπωτες γυναίκες.
7. Φορείς από το πρώτο χωριό η Αριστή Κυριακού (γενν. 1884) και ο Βαγγέλης Ανδριανοπολίτης (γενν. 1898) κι από το δεύτερο ο Δημήτριος Φαλκής (γενν. 1875) και Γεώργιος Τρίμης (γενν. 1888).
8. Αφήγηση Αριστής Κυριακού, όπ.π.
9. Βεβαίωση του Δημήτρη Γκογκούλη (γενν. 1893) από την Κερασιά.
10. Βεβαίωση της Ευθυμίας Φιλικούτσου (γενν. 1877) από το Προμίρι.